چرا طول تحصیل دانشجویان در ایران طولانی است؟

علی رغم اینکه طول دوره تحصیل دانشجویان در مقاطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه‌های ایران بر خلاف کشورهای پیشرفته (که به ترتیب سه، یک و سه‌ساله است) طولانی است و مسئولان آموزش عالی از آن به عنوان چالش مهم و هزینه بر یاد می‌کنند. اما هنوز نتوانستند برنامه اساسی برای حل این معضل بکار بگیرندغ اگر چه اخیرا وزارت علوم سه راهبرد مهم را برای کاهش طول تحصیل عنوان می‌کنند که برای عملیاتی کردن آن برنامه‌هایی را در پیش دارند.

به گزارش خبرگزاری ایسنا؛ طولانی بودن طول تحصیل دانشجویان در ایران به ویژه در دوره کارشناسی (لیسانس) اگر چه به عنوان یک دغدغه مهم از همان اوایل سال ۸۰ توسط مسئولان آموزش عالی عنوان و تلاش‌های زیادی برای حل این معضل آموزشی بکار گرفته شد. اما همچنان با گذشت بیش از یک دهه یک علاج جدی برای این معضل آموزش عالی صورت نگرفته است و مسئولان در هر دوره مدیریتی با بیان یک سری برنامه‌های غیرکاربردی در تلاش برای رفع این چالش آموزشی می‌کنند و پس از مدتی کوتاه مجدد این پرونده به بایگانی سپرده می‌شود.

راه کارهای کوتاه تر کردن دوران تحصیل دانشجویان

مجتبی شریعتی نیاسر استاد دانشگاه تهران و معاون سابق وزارت علوم در خصوص کوتاه‌تر شدن دوره‌های تحصیلی به ایسنا می‌گوید: در این رابطه دو بحث هست یکی تعریف دوره‌های کوتاه مدت و متنوع است که پیشتر توضیح دادم و دیگری بازنگری دوره‌های رسمی و حذف دروس غیر ضروری برای کوتاه کردن و کاربردی کردن دوره‌ها است که در این رابطه ضروری است یک مطالعه کارشناسی شود افراد خبره با اقتباس از الگوی دانشگاههای معتبر در کشورهای پیشرفته دوره‌های رسمی را بازتعریف کنند.

او ادامه می‌دهد: چرا حتما دروه کارشناسی ۴ سال، کارشناسی ارشد دو سال و دکتری ۴ سال باید طول بکشد. گرچه همین بازه هم بعضا بیشتر به طول می‌انجامد که سرانجام با معاضدت کمیسیون‌های موارد خاص به دانشجو اجازه ادامه تحصیل داده می‌شود.

شریعتی نیاسر در ادامه تاکید می‌کند: ما در کشورهای پیشرفته دوره‌های کارشناسی سه ساله، کارشناسی ارشد یک‌ساله و دکتری سه‌ساله داریم. اگر هم به هر دلیل نمی‌توانیم یا نمی‌خواهیم بازه تحصیل را در مقاطع رسمی کوتاه کنیم. لااقل می‌توانیم تحت شرایطی، برای هر مقطع دو نوع دوره با طول متفاوت تعریف کنیم و بازار اشتغال را نیز به همان نسبت تعریف و فراهم کنیم. اشکال ما این است که ما در لاک خود سنتی باقی مانده ایم. مدیریت آموزش عالی باید شجاعت تغییر را داشته باشد و طرحی نو در اندازد تا دانش آموختگان بیشتر و کیفی‌تری را به جامعه روانه کند.

بسیاری از کارشناسان حوزه آموزش عالی بر این باورند همچنین در صورتی که کاهش طول مقطع لیسانس را از نظر هزینه‌ای نیز بررسی کنیم ملاحظه کنیم با حذف یک ترم از مقطع لیسانس حدود ۱۲ درصد صرفه‌جویی در هزینه‌ها صورت می‌گیرد.

بر این اساس بازبینی اساسی در طول دوره لیسانس ضروری است چرا که یک سری دروس در این دوره ارائه می‌شوند که دیگر ضرورتی برای ارائه این دروس وجود ندارد. همچنین لازم است در تعداد واحدهایی که دانشجویان در مقطع لیسانس موظف به گذراندن‌شان هستند و در بسیاری از عناوین دروس و فهرست مطالب مقطع لیسانس بازبینی صورت گیرد.

با توجه به نظر کارشناسان حوزه آموزش عالی به نظر می‌رسد مقطع لیسانس می‌تواند حداقل یک ترم تقلیل پیدا کند. همچنین با توجه به پیشرفت‌های بسیار شگرفی که در همه حوزه‌های علوم و فناوری بوجود آمده است لازم است در همه رشته‌ها البته بر حسب مورد و نوع رشته، دروسی با عناوین و سرفصل جدید طراحی و تدوین شوند.

سه راهبرد کلیدی آموزش عالی برای کاهش طول مدت تحصیل دانشجویان

در این رابطه رضا نقی زاده مدیرکل برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم در گفت و گو با ایسنا ضمن بیان این مطلب تاکید کرد: در بحث کاهش طول مدت تحصیل باید سه راهبرد کلیدی را پیش بینی کنیم یکی کاهش سنوات تحصیلی دانشجویان است به این معنی که ما همین الان در دوره کارشناسی که چهار ساله، کارشناسی ارشد دوساله و دکتری چهارساله داریم دچار طول تحصیل بالایی هستیم و درصد بالایی از دانشجویان هستند که دوره تحصیلی خود را به موقع تمام نمی‌کنند البته در برخی رشته‌ها که سخت هستند احتمال طولانی شدن طول تحصیل وجود دارد اما این رشته‌های محدودی را شامل می‌شوند.

وی در ادامه می‌گوید: اصل ماجرا به دو دلیل برمی گردد اول اینکه ما در برخی از جاها نظم و انضباط را به میزان کافی در حوزه آموزش بکار نمی‌گیریم یعنی ساز و کاری که پیش بینی کردیم به گونه‌ای است که دانشجو انگیزه کافی برای اتمام زودتر دوره تحصیلی در مهلت مقرر ندارد. ما باید این موضوع را مدیریت کنیم اینکه دانشجو مرتب تعدادی از واحدهای درسی را بیفتد اما هیچ اتفاقی صورت نگیرد این شرایط خوبی نیست معنی ندارد دانشجو درسی را بیفتد اما خیلی راحت ترم‌های بعدی آن واحد را اخذ کند.

مدیرکل برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم می‌افزاید: ما باید در کارنامه‌هایی که برای دانشجویان صادر می‌کنیم منعکس کننده واقعیت‌های تحصیلی آن‌ها در طول کل دوران تحصیلی‌شان باشد به همین جهت ما در مقررات آموزشی یکپارچه‌ای که در شهریور سال گذشته تدوین کردیم این مشکل به صورت جدی اصلاح شد. یعنی هر نمره‌ای که دانشجو در دوران تحصیلی خود دریافت کند را در کارنامه او درج می‌کنیم این نیست نمره‌ای را حذف کنیم.

نقی زاده تاکید می‌کند: مسئله دیگر این است که باید سنوات تحصیلی را مدیریت کنیم مشکلی که ما داریم همین طولانی بودن برخی دوره‌های تحصیلی در دنیا دانشجویان ما متاسفانه در موعد مقرر خود به اتمام نمی‌رساند بنابراین سنوات غیرمجاز تحصیلی باید کاهش یابد و دانشجو باید در موعد مقرر تحصیل خود را به اتمام برساند. اگر می‌بینیم واحدهای دانشجویان زیاد است و امکان اتمام طول تحصیل در موعد مقرر نیست باید واحدها را کم کنیم.

مدیرکل برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم در خصوص راهبرد دوم نیز می‌گوید: باید در مورد کاهش دوره زمانی مقاطع تحصیلی بخصوص کارشناسی تدبیر کنیم که این امر به کار ملی احتیاج دارد چرا که دروس باید در لایه‌های متفاوت اعم از دروس تخصصی، پایه و عمومی کم شود. اینکه می‌شود دوره تحصیلی دانشجویان را کوتاه کرد یا نه. واقعیت این است که شاخص‌های اولیه ما نشان می‌دهد می‌تواند این امر را انجام داد اما نیازمند تدبیر جمعی است. ضمن اینکه باید از ظرفیت‌های فناوری‌های نوین و هوشمند نیز استفاده کنیم تا دانشجویان زودتر درس خود را به اتمام برسانند.

مدیرکل برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم ادامه می‌دهد: سومین راهبرد ما نیز همین بحث دوره‌های پیوسته همانند ارشد پیوسته یا دکتری مستقیم است که بجای ۶ سال دوره‌های ۵ساله تعریف و موازی کاری‌ها را حذف کنیم. اما ما در نهایت احتیاج داریم که دوره‌های تحصیلی را کم کنیم علت طولانی بودن دوره‌های تحصیلی به دلیل هم پوشانی بالا در برخی موضوعات است. به طور مثال در برخی مواقع دروس ما در آموزش پرورش و آموزش عالی تکرار می‌شود یا گاها دروسی ارائه می‌دهیم در صورتی که می‌توانیم از طریق فناوری‌های نوین آموزشی ارائه نماییم.

وی در نهایت تاکید می‌کند: همچنین یک سری دروسی را ارائه می‌دهیم که برای مقاطع بالاتر است و معتقد هستیم این دروس را دانشجویان بگذرانند تا به مقطع ارشد ورود کنند در صورتی که می‌توان این دروس را به شکلی ارائه کرد که همه دانشجویان مجبور به گذراندن آن نباشند. به طور مجموع باید طی دو سال آینده تدبیری برای کاهش سنوات غیرمجاز تحصیلی و در گام بعدی برای سنوات مجاز تحصیلی دانشجویان بی‌اندیشیم.

به گزارش ایسنا؛ در حالی که به باور مسئولان واقعا می‌شود در برخی رشته‌های دانشگاهی که البته تعداد آن‌ها زیاد هم است در عرض ۲ یا ۳ سال دوره کارشناسی را تمام و برخی رشته‌های دوره لیسانس را فشرده‌سازی کرد، حتما هر عقل سالمی حکم می‌کند که این فشرده‌سازی صورت گیرد و نگذاریم عمر جوانانمان تلف شود. بنابراین باید دید که آیا مسئولان تصمیم گیر آموزشی وزارت علوم در دوره جدید عزم جدی بر این معضل اساسی دانشگاه‌ها خواهند کرد.